ازدواج موقت که در فقه امامیه با عنوان نکاح موقت یا صیغه شناخته می‌شود، یکی از احکام اختصاصی فقه شیعه است. بسیاری از زوج‌ها در کنار ازدواج دائم، یا به عنوان راه‌حلی موقت برای مدیریت شرایط عاطفی و اقتصادی، به ازدواج موقت روی می‌آورند. اما احکام ازدواج موقت ظرافت‌های شرعی و قانونی خاصی دارد که بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند پیامدهای حقوقی و اخلاقی داشته باشد. در این پست، همهٔ نکاتی را که پیش از جاری کردن صیغه لازم است بدانید، مرور می‌کنیم.
۱. تعریف و ارکان اصلی ازدواج موقت
-
ایجاب و قبول (صیغه): بیان الفاظ صیغه به زبان عربی یا هر زبانی که طرفین معنا را بفهمند؛ ایجاب از سوی زن و قبول از سوی مرد.
-
مهریه: تعیین مهریه مشخص و معلوم شرط صحت عقد است؛ بدون مهریه، نکاح موقت باطل خواهد بود.
-
مدت: مشخص کردن مدت معین (مانند یک روز، یک ماه، یک سال) که پس از پایان، عقد به‌صورت خودکار منقضی می‌شود.
نکته: در صورت عدم تعیین مدت یا مهریه، عقد موقت باطل محسوب می‌شود و به ازدواج دائم تبدیل نمی‌شود.
۲. شرایط صحت عقد موقت
| شرط | توضیح |
|---|---|
| رضایت طرفین | عقد باید با رضایت کامل زن و مرد جاری شود. |
| اهلیت شرعی | بلوغ، عقل، و عدم حجر (سفاهت حقوقی) شرط است. |
| عدم موانع نکاح | نسب، رضاع، مصاهره، و سایر موانع باید بررسی شود. |
| حضانت و ولایت | دختر باکره بنا بر نظر مشهور، نیاز به اجازهٔ پدر یا جد پدری دارد. |
| شاهد | حضور شاهد برای صحت عقد الزامی نیست، ولی توصیه می‌شود. |
۳. مهریه در ازدواج موقت
-
مهریه باید معین و قابل تملک باشد (نقدی، سکه، ملک، خدمت، یا آموزش).
-
پرداخت مهریه می‌تواند عندالمطالبه (نقد) یا موجل (مدت‌دار) باشد.
-
مهریه پس از انقضای مدت یا بذل مدت توسط مرد، همچنان بر عهدهٔ اوست مگر زن به طور صریح ببخشد.
۴. مدت و بذل مدت
-
مدت می‌تواند از چند دقیقه تا چند سال باشد.
-
مرد هر زمان می‌تواند بذل مدت کند (باقی‌ماندهٔ مدت را ببخشد) و عقد را پایان دهد.
-
زن حق بذل مدت ندارد، اما می‌تواند تقاضای بخشش مدت از سوی مرد کند.
۵. ثبت عقد موقت در دفاتر رسمی
طبق مادهٔ ۲۱ قانون حمایت خانواده (۱۳۹۱)، ثبت نکاح موقت در دو حالت الزامی است:
-
بارداری زن.
-
توافق طرفین بر درج شروط ضمن عقد مندرج در قانون.
پیشنهاد عملی: برای جلوگیری از مشکلات بعدی (نفقه، ارث، شناسنامه فرزند)، ثبت رسمی—even if not legally mandatory—اکیداً توصیه می‌شود.
۶. عده و انقضای عقد موقت
-
عدهٔ زن پس از پایان مدت یا بذل مدت: دو طُهر کامل (تقریباً دو ماه) برای زنان غیر باردار.
-
عده در صورت فوت شوهر: چهار ماه و ده روز (مثل ازدواج دائم).
استثنا: زن یائسه یا زن با شرایط خاص پزشکی (قطع حیض) عده ندارد.
۷. حقوق و تکالیف متقابل
| موضوع | زن | مرد |
|---|---|---|
| نفقه | عندالشرط؛ باید صراحتاً ذکر شود. | تعهدی ندارد مگر شرط شود. |
| ارث | ارث متقابل وجود ندارد مگر در عقد ذکر شود و مطابق قانون ثبت گردد. | ارث ندارد. |
| تمکین | تمکین خاص بر اساس مدت و شروط عقد. | پرداخت مهریه و اجرای شروط. |
۸. تفاوت‌های اساسی با ازدواج دائم
-
مدت‌دار بودن (انقضای خودکار).
-
عدم وجوب نفقه و ارث مگر شرط شود.
-
بذل مدت به جای طلاق.
-
لزوم تعیین مهریه در عقد (در دائم می‌توان مشاع گذاشت).
۹. مزایا و چالش‌ها
مزایا
-
تسهیل رابطهٔ شرعی برای مجردان یا زوج‌هایی که قصد دائم ندارند.
-
انعطاف در تعیین شروط.
-
امکان حل نیازهای عاطفی و اقتصادی در کوتاه‌مدت.
چالش‌ها
-
عدم ثبت رسمی = مشکلات حقوقی.
-
تبعیض اجتماعی و قضاوت منفی.
-
سوءاستفادهٔ احتمالی از زنان کم‌اطلاع.
۱۰. پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱. آیا زن در عقد موقت می‌تواند شرط کند که نفقه دریافت کند؟ بله، چنانچه هنگام جاری کردن صیغه یا در سند رسمی شرط شود، مرد ملزم به پرداخت است.
۲. آیا ازدواج موقت بدون اجازهٔ پدر برای دختر باکره صحیح است؟ بنابر فتوای مشهور، بدون اجازهٔ ولی باطل است؛ اما برخی فقها اجازهٔ ولی را در صورت استقلال دختر لازم نمی‌دانند.
۳. آیا می‌توان مدت عقد موقت را تمدید کرد؟ بله، قبل از پایان مدت می‌توان با توافق طرفین مدت جدید تعیین و صیغه را مجدد جاری کرد.
جمع‌بندی
احکام ازدواج موقت مجموعه‌ای از دستورات فقهی و مقررات قانونی است که برای صحت و سلامت رابطهٔ زوجین باید به‌دقت رعایت شود. با تعیین شفاف مهریه، مدت، و شروط ضمن عقد می‌توان از بسیاری از مشکلات احتمالی جلوگیری کرد. در نهایت، آگاهی و مشورت با کارشناس حقوقی یا دفترخانهٔ رسمی بهترین راه برای تضمین حقوق هر دو طرف است.